Sociaal raadslieden zijn er voor inwoners die zich in deze complexe samenleving moeilijk staande weten te houden. Mensen die (tijdelijk) niet of onvoldoende over de competenties beschikken om problematiek op meerdere leefgebieden het hoofd te bieden. Het gaat in het bijzonder om financiële en juridische problemen, bijvoorbeeld rond sociale zekerheid, belastingen en huisvesting, of bij ziekte, echtscheiding of ontslag. Het sociaal raadsliedenwerk is een basisvoorziening en is daardoor laagdrempelig voor inwoners en netwerkpartners.
De impact van corona
Het jaar 2020 was vooral het jaar van corona. Andere zorgen van mensen, een andere manier van werken. Corona kwam boven op de normale zorgen, en we zagen hoe mensen gemangeld werden tussen de raderen van de systemen. De menselijke maat bleek vaak ver te zoeken. Sociaal raadslieden ondersteunden mensen met hun sociale netwerk en gaven signalen door aan betrokken (overheids)instanties.
Enerzijds merkten we dat het online werken voordelen biedt: we kunnen sneller op de directe hulpvraag ingaan en antwoord geven. Deze ondersteuning op afstand leidt doorgaans tot een goed resultaat. Anderzijds hebben wij ook te maken met een doelgroep die de taal niet beheerst, niet digitaal vaardig is, de middelen niet heeft of een klein netwerk heeft. Daardoor is het soms lastig inzicht te krijgen in de relevante sociaaljuridische gegevens van de cliënt. Ook haken cliënten sneller af en is de vraag achter de vraag moeilijker boven tafel te krijgen. In kwetsbare situaties maakt de sociaal raadsman/-vrouw een afweging of een fysieke afspraak noodzakelijk is.
We hoorden en zagen een toename aan zorgen over financiën, gezondheid, eenzaamheid en een gebrek aan toekomstperspectief. De sociaal raadslieden hebben zich bijgeschoold op nieuwe wetten en regelingen, zoals de Tozo 1, 2 en 3, TOGS- en NOW-regelingen. Met name in de laatste maanden van 2020 zagen we mensen in de problemen komen doordat ze niet adequaat reageerden op de in het voorjaar verstrekte regelingen, bij uitstel van het doen van aangiftes en bij betaling van belasting.
Top 3 problemen in Oude IJsselstreek
Uitkeringen
Veel vragen hebben betrekking op de uitkering vanuit de Participatiewet. Het gaat om de aanvraag, inlichtingenplicht en intrekking/beëindiging. Veel inwoners zoeken hulp en ondersteuning bij het sociaal raadsliedenwerk omdat ze verstrikt raken in de regels van de Participatiewet rond het krijgen en behouden van een minimuminkomen. Verder krijgen we veel vragen over uitkeringen van het UWV, zoals de Werkloosheidswet, Ziektewet en arbeidsongeschiktheidsuitkeringen.
Consumentenzaken
Hierbij gaat het om vragen over schulden en betalingsregelingen, maar ook om vragen over het verbintenissenrecht. Denk aan het sluiten van overeenkomsten en de vraag welke rechten en plichten hierbij horen.
Belastingen en toeslagen
Dit zijn vragen over de inkomstenbelasting, waaronder het aanvragen en wijzigen van een voorlopige aanslag of het aanvragen van kwijtschelding en/of een betalingsregeling voor aanslagen inkomstenbelasting. Ook bezwaar- en beroepsprocedures voor afwijzing van kwijtschelding of een betalingsregeling vallen hieronder. Daarnaast gaat het om vragen over toeslagen, waarbij de inwoner vastloopt in het aanvragen en wijzingen van toeslagen als de gezinssituatie of het inkomen wijzigt. Bij de toeslagvragen zien we veel terugvorderingen door de Belastingdienst. Niet alleen bij de kinderopvangtoeslag, maar ook bij het kindgebonden budget, huur en zorgtoeslagen.
Sociaal netwerk van de cliënt
Sociaal raadslieden vragen altijd door of er mensen in het netwerk zijn die hen kunnen bijstaan. Zeker bij beperkte digitale zelfredzaamheid is hulp vanuit het thuisfront noodzakelijk. Vaak zien we echter dat er een zwak dan wel geen netwerk is waarop mensen met sociaaljuridische vragen kunnen terugvallen. Wij pakken deze vraag dan zelf op. Afgelopen jaar hebben we deelgenomen aan de training ‘Sociale Netwerk Versterking’, die door de gemeente Oude IJsselstreek werd aangeboden.
Wmo-bezwaar en -beroep
In de gemeente Oude IJsselstreek geven we onafhankelijke cliëntondersteuning bij bezwaar en beroep. Onze uitgangspunten hierbij zijn:
- De cliënt houdt de regie en is zelfredzaam om zijn eigen procedure te voeren.
- Het SRW stelt de bezwaar- en beroepstermijnen veilig.
- Het SRW verzoekt de gemeente om een heroverwegingsgesprek om een juridische bezwaar- en beroepsprocedure te voorkomen, en begeleidt de cliënt in de voorbereiding op een heroverwegingsgesprek (verzamelen van juiste argumenten, wijzen op eigen aandeel en gedrag, helpen opstellen juiste brieven, optreden als intermediair en meegaan naar de gesprekken).
- Het SRW helpt bij het opstellen van het bezwaar- en beroepschrift.
- Het SRW gaat indien nodig mee naar de hoorzitting om de cliënt te ondersteunen.
We ondersteunen maar nemen de zaak niet over, zoals bij een advocaat of Wmo-jurist gebruikelijk is. We voeren geen beroepszaken bij de rechtbank. In voorkomende gevallen verwijzen we door. We zagen in 2020 minder Wmo-bezwaar- en -beroepszaken. We hebben hiervoor geen sluitende verklaring.
De invloed van schulden op kinderen
De gevolgen van schulden voor kinderen beperken zich mogelijk niet alleen tot het verlies van hun huis en veilige plek. Onderzoek toont aan dat het inkomen van een gezin van invloed is op de ontwikkeling van bepaalde hersenfuncties bij kinderen, zoals plannen en organiseren. Dit lijkt samen te hangen met leerachterstanden van kinderen uit gezinnen van ouders met een (zeer) laag inkomen of schulden. Stijgt het inkomen, dan kunnen ook de planningsvaardigheden en het werkgeheugen van deze kinderen weer verbeteren.
De kwaliteit van de thuisomgeving tijdens de eerste levensjaren blijkt hierin een belangrijke verzachtende factor te zijn. Op het moment dat kinderen ondanks een laag inkomen of zelfs schulden van ouders, toch een fijne omgeving thuis hebben, is er minder kans dat hun planningsvaardigheden en werkgeheugen negatief beïnvloed worden. Zo kunnen onderwijsachterstanden worden voorkomen.
2020 was het jaar van de coronamaatregelen. Juist gezinnen die al vóór de coronacrisis in een kwetsbare situatie verkeerden, zijn hierdoor extra hard getroffen. We zien dat kinderen in gezinnen waarin schulden en/of een scheiding spelen het nog zwaarder hebben. De stress van de ouders werkt door op hun ontwikkelingskansen.
Laborijn
De Participatiewet (voorheen de Bijstandswet en de sociale werkvoorziening) wordt in de gemeenten Aalten en Oude IJsselstreek uitgevoerd door Laborijn. De manier waarop dit gebeurt had ook in 2020 onze aandacht. Door een structureel overleg met de juridische beslissers werden bezwaar- en beroepszaken voorkomen en kon miscommunicatie tussen uitkeringsconsulenten en cliënten worden opgelost. We hebben een signaal naar het college van B&W van de gemeente Oude IJsselstreek uitgebracht over de onzekerheid voor cliënten rond de uittreding van Laborijn.
Mevrouw Klunder, klant Sociaal Raadsliedenwerk Sensire
Werken in de keten
De sociaal raadslieden werken voornamelijk in een keten van dienstverlening. Zo zijn er korte lijnen met de volgende instanties: gemeentelijke Wmo-consulenten, het maatschappelijk werk en thuiszorg van Sensire, Sociaal Werk Oude IJsselstreek, Buurtzorg Jong, Wonion, UWV, Laborijn, Stadsbank, Bibliotheek Achterhoekse Poort en de sociale advocatuur.
Kreeg het SRW in 2019 vaak vragen binnen via het schoolmaatschappelijk werk, in 2020 kregen we geen enkele verwijzing via scholen. De overgang naar de nieuwe organisatie Buurtzorg Jong in combinatie met corona is hier debet aan. Cliënten komen minder snel bij ons binnen.
Weer stevig staan
Lilianne (36) kwam in januari 2020 naar de sociaal raadsvrouw omdat ze ten einde raad was. Ze zat in een echtscheidingssituatie. Ze was samen met haar twee kindjes van 4 en 6 jaar het huis uit gevlucht. Gelukkig kreeg ze snel een huurwoning. Ze dacht wat spaargeld te hebben, maar dit was na een maand al op. Heel snel kwamen er achterstanden. Ze werkte als thuiskapster. En toen kwam corona…
Het SRW heeft haar situatie in beeld gebracht en een plan opgesteld. Zo werd een schuldhulpmaatje ingevlogen en spraken we een paar betalingsregelingen af. We verwezen Lilianne naar Laborijn voor de Tozo-regeling. Het SRW kon als toeslagservicepunt met de Belastingdienst overleggen over de uitblijvende toeslagen. Met de advocaat overlegden we over de echtscheiding en we zorgden voor voortgang in de scheidingsprocedure. Lilianne ging deelnemen aan de Eigen Kracht Groep van het maatschappelijk werk.
En nu, tien maanden later: Lilianne voelt zich stevig staan. Ze kan het contact met haar ex aan en er is een goede omgangsregeling. Als alleenstaande moeder kan ze haar gezin laten draaien en de kinderen een veilige opvoedingssituatie bieden. De kinderen doen het goed op school, zegt de juf. En, last but not least: ze is schuldenvrij.